Powołanie Ośrodka Pracy Twórczej Rzeźbiarzy
W latach 60. Zarząd Sekcji Rzeźby Związku Polskich Artystów Plastyków zainicjował ogólnopolską akcję tworzenia rzeźb dla przestrzeni publicznych. Orońsko znalazło się w orbicie zainteresowania artystów już podczas pierwszej imprezy organizowanej pod nazwą Spotkania rzeźbiarskie. Był rok 1965. Trzynastu artystów pracujących w czasie lata w kieleckich kamieniołomach postanowiło urządzić w przestrzeniach orońskiego parku poplenerową wystawę swoich realizacji. Byli to: Małgorzata Bereźnicka, Paweł Binder, Domicella Bożekowska, Teresa Brzóskiewicz, Władysław Frycz, Rajmund Gruszczyński, Seweryn Jasiński, Zygmunt Kaczor, Maria Owczarczyk, Zofia Pociłowska, Grażyna Roman, Józef Tarnowski i Kazimierz Żywuszko. Efekt jaki wytworzył melanż kamiennych rzeźb i dzikiej orońskiej przyrody, przeszedł najśmielsze oczekiwania uczestników. Wywołał dyskusję na temat rzeźbiarskiego kształtowania krajobrazu i zrodził ideę stworzenia w Orońsku stałej bazy warsztatowej dla potrzeb środowiska artystycznego. Ówczesne władze wojewódzkie zatwierdziły kilkuletni program rozwoju kultury w regionie z uwzględnieniem corocznych Spotkań rzeźbiarskich i stałej wystawy rzeźby plenerowej w Orońsku. Pierwsze koncepcje zagospodarowania terenu dworskiego przewidywały budowę pracowni rzeźbiarskich i zaplecza techniczno-socjalnego. Na pracownie przeznaczano zabudowania dworskich stajni, a teren po północnej stronie stajni przewidziano na plac rzeźb plenerowych. Spichlerz miał być zaadaptowany na bazę hotelową, żywieniową i konferencyjną. Dopiero w 1969 roku oficjalnie uruchomiono Ośrodek Pracy Twórczej Rzeźbiarzy i udostępniono pracownie rzeźbiarskie.
Niebagatelną rolę w tych pionierskich czasach odegrał rzeźbiarz i prezes Sekcji Rzeźby ZPAP – Rajmund Gruszczyński (1929–1994). Powołał w 1969 roku Towarzystwo Przyjaciół Rzeźby, które administrowało zespołem pałacowo-parkowym i Ośrodkiem Pracy Twórczej Rzeźbiarzy w latach 1971–1974.
Powstanie Centrum Rzeźby Polskiej
W 1974 roku nadzór nad Ośrodek Pracy Twórczej Rzeźbiarzy przejął ponownie Związek Polskich Artystów Plastyków. W porozumieniu z Ministerstwem Kultury i władzami terenowymi opracowano wtedy nowe, szersze założenia funkcjonowania ośrodka, nadając mu nazwę – Centrum Rzeźby Polskiej. Działalność Związku nie odbiła się korzystnie na jego dalszym rozwoju. Organizowane corocznie przez Towarzystwo Przyjaciół Rzeźby otwarte Spotkania Rzeźbiarskie, angażujące liczne miasta i zakłady pracy, których finałem była wystawa plenerowa w Orońsku, zmieniły swoją regułę, ograniczając się do miejscowych Warsztatów twórczych rzeźbiarzy. Ekspozycję parkową rozprzedawano. Pozostały tylko te rzeźby, które nie znalazły nabywców. Wzrastające koszty utrzymania obiektu doprowadziły w 1979 roku ZPAP do wystosowania prośby o przejęcie ośrodka pod bezpośrednią kuratelę Ministerstwa Kultury i Sztuki. W 1981 roku dokonała się oficjalna zmiana właściciela – Muzeum-Centrum Rzeźby Polskiej stało się instytucja państwową. Dla Ośrodka Pracy Twórczej Rzeźbiarzy rozpoczął się wtedy okres najsilniejszego rozwoju. Nareszcie wyremontowano i oddano do użytku gmach spichlerza, ponownie zmodernizowano studia rzeźbiarskie. W 1987 roku wzniesiono pawilon usługowych pracowni technicznych z odlewnią i pracownią ceramiczną, a w 1992 nowym gmachu Muzeum Rzeźby Współczesnej urządzono pracownię stolarską i pracownię rzeźby monumentalnej.
Ośrodek Pracy Twórczej Rzeźbiarzy współcześnie
Dzień dzisiejszy rzeźbiarskiego ośrodka twórczego to różnorodne formy działalności usługowej. Przede wszystkim obszerne pracownie rzeźbiarskie umożliwiają artystom realizację projektów w różnej skali. Powstają drobne prace kameralne i monumentalne formy rzeźbiarskie. Przy czym możliwości materiałowe czy technologiczne nie ograniczają artystów. Ośrodek Pracy Twórczej Rzeźbiarzy zapewnia doskonałe warunki do wykonywania rzeźb z różnorodnych materiałów: kamienia, drewna, metalu, gliny, tworzyw sztucznych. Specjalistyczna kadra techniczna współpracuje przy realizacji projektów artystycznych, wykorzystując nowoczesny potencjał technologiczny. Dzięki niemu artyści korzystają z pełnej gamy usług odlewniczych, metalowych, stolarskich, kamieniarskich czy ceramicznych.
Rocznie z pracowni rzeźbiarskich korzysta blisko 200 artystów.
Swoje projekty realizowali tu artyści polscy i zagraniczni. Wybrane nazwiska niech dadzą świadectwo rangi tych rezydencji. Wśród Polaków bywali: Magdalena Abakanowicz, Paweł Althamer, Sylwester Ambroziak, Mirosław Bałka, Krzysztof M. Bednarski, Jan Berdyszak, Wanda Czełkowska, Barbara Falender, Jerzy Fober, Zbigniew Frączkiewicz, Wiktor Gajda, Jerzy Jarnuszkiewicz, Andrzej Jocz, Marek Kijewski, Grzegorz Klaman, Grzegorz Kowalski, Jarosław Kozakiewicz, Jan Kucz, Stanisław Kulon, Jerzy Łukomski, Zbigniew Maleszewski, Adam Myjak, Antoni J. Pastwa, Zdzisław Pidek, Antoni Porczak, Stanisław Radwański, Ryszard Stryjecki, Józef Szajna, Maciej Szańkowski, Olgierd Truszyński, Magdalena Więcek-Wnuk, Barbara Zbrożyna. Spoza Polski: Patrick Bailly-Cowell (Francja), Christian Bolt (Szwajcaria), Philippe Brodzki (Belgia), Beata Czapska (Francja), Tomas J. Daunora (Litwa), Tomáš Franta (Czechy), Tadashi Hashimoto (Japonia), Aldona Jonuškaité-Šalteniené (Litwa), Artur Klinow (Białoruś), Patrik Kovačovsky (Słowacja), Martin Kuchař (Czechy), Samm Kunce (USA), Guy Feaux de La Croix (Niemcy), László Lugossy (Węgry), Yosikaru Maekawa (Japonia), Anna Pabis Guillaume (Francja), Martin Piaček (Słowacja), Patricia Quilicini (USA), Uwe Schloen (Niemcy), Dawid Seaton (Wielka Brytania), Bob Verschueren (Belgia), Jan de Weryha-Wysoczański (Niemcy), Andrzej K. Wiśniewski (Hiszpania).
Obok twórców indywidualnych odwiedzają nas studenci uczelni plastycznych. Kolejnym odbiorcą oferty pracowni specjalistycznych są grupy artystów organizujące w Centrum plenery twórcze. Do Orońska garnie się również uzdolniona artystycznie młodzież. W pracowniach prowadzone są zajęcia edukacyjne z technik rzeźbiarskich dla grup dziecięcych i młodzieżowych, a od kilku lat realizowany jest z powodzeniem projekt Akademia Orońska. Nie brakuje w Orońsku grup amatorskich uczestniczących w warsztatach w oparciu o potencjał pracowni specjalistycznych.
Historia działalności wystawienniczej
W następstwie zabiegów Związku Polskich Artystów Plastyków w 1981 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki powołało nową instytucję o statusie państwowym – Muzeum-Centrum Rzeźby Polskiej, od 1985 roku funkcjonujące pod nazwą Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Kontynuując zadania ośrodka pracy twórczej, Centrum miało urzeczywistnić ideę stolicy polskiej rzeźby. Podkreślając wartość pracy naukowo-badawczej czy dokumentacyjnej, wskazywano na zasadniczą misję muzealną instytucji: gromadzenie reprezentacyjnej kolekcji rzeźby i organizowanie wystaw poświęconych rzeźbiarzom i zagadnieniom problemowym dotyczącym rzeźby. Pamiętano również o kultywowaniu postaci dawnych właścicieli i podkreślaniu ciągłości tradycji.
Formalne przejęcie Orońska przez resort kultury przypadło w Polsce na okres dramatycznych wydarzeń społeczno-politycznych. Mimo to, żaden okres w historii Orońska nie zapisał się tak kompleksowym i wizjonerskim programem rozwoju. Duża w tym zasługa ówczesnych dyrektorów – najpierw Janusza Przewoźnego, ale przede wszystkim powołanego na stanowisko w 1983 roku Tomasza Palacza. W 1982 roku oddano do użytku wyremontowaną oficynę, w 1984 wozownię, w 1985 kaplicę, kuźnię i stajnie, w 1986 pałac, w 1987 spichlerz. W tym samym roku zrekonstruowano rozebraną po wojnie oranżerię. Równolegle z działaniami na polu architektury postępowały prace przy porządkowaniu terenów zielonych. Dzieła modernizacji dopełniło wybudowanie w 1992 roku nowoczesnego gmachu ekspozycyjnego – Muzeum Rzeźby Współczesnej.
Od pierwszej plenerowej ekspozycji w 1965 roku minęło ponad 20 lat. Kolejne edycje Spotkań rzeźbiarskich przyczyniały się do powiększenia kolekcji rzeźby parkowej. Samo Orońsko ciągle nie spełniało wymogów ekspozycyjnych. Pierwsze wystawy organizowano w stopniowo modernizowanych zabudowaniach folwarcznych i dworskich. Najpierw od 1985 w wydzielonym pomieszczeniu wozowni, od 1987 roku w Galerii „Kaplica”, od 1988 roku w Galerii „Oranżeria”. W tym samym roku oddano do użytkowania ekspozycję XIX-wiecznych wnętrz dworskich w Pałacu Józefa Brandta. Wreszcie w 1992 roku ruszyło Muzeum Rzeźby Współczesnej.
